The Tenant

นอกจากนวนิยายออนไลน์สนุกๆ ที่เปี่ยมไปด้วยคุณภาพจากนักเขียนมากมายแล้ว อ่านเอายังมีเรื่องหนังมาเล่าให้อ่านในคอลัมน์  “อ่านเอาเล่าหนัง” โดย โอ่ง – ภาสกร ศรีศุข ผู้มีความสนใจในเรื่องภาพยนตร์และมีความรักในการอ่านการเขียน เขาจึงเขียนมาเล่าให้ชาวอ่านเอาได้อ่านออนไลน์

************************

ผู้กำกับ : Roman Polanski

ผู้อำนวยการสร้าง : Andrew Braunsberg

ผู้เขียนบท : Roman Polanski, Gérard Brach

อ้างอิงจากนวนิยายเรื่อง The Tenant โดย Roland Topor

นักแสดง : Roman Polanski, Isabelle Adjani, Melvyn Douglas, Jo Van Fleet, Rufus, Shelley Winters

ดนตรีประกอบ : Philippe Sarde

ผู้กำกับภาพ : Sven Nykvist

ผู้ตัดต่อ : Françoise Bonnot

สำหรับ The Tenant ผู้เขียนขอเรียกว่าช่วงเวลาแห่งความหวาดระแวง ทั้งๆ ที่มันก็ไม่ได้มีอะไรเกิดขึ้นหรอก แต่บรรยากาศ สถานที่ ผู้คนรอบข้าง ได้กระทำให้เหมือนมีบางสิ่งบางอย่างแอบแฝงซ่อนเร้นราวกับคลื่นใต้น้ำ สะสมมากเข้าจนปั่นป่วนล้นเอ่อ เริ่มเกิดภาพหลอน จินตนาการคิดไปเองว่ากำลังมีเรื่องราวเกิดขึ้นกับตัวเอง

ดัดแปลงจากนิยายเรื่อง Le Locataire chimérique ของนักเขียน/นักวาดการ์ตูน Roland Topor สัญชาติ Polish-Jewish ขณะนั้นอาศัยอยู่ในฝรั่งเศส มีความชื่นชอบแนว Satirist Surrealism ในลัทธิ Panic Movement ครอบครัวของ Topor อพยพหนีจากโปแลนด์มาอาศัยหลบซ่อนอยู่แถวๆ เมือง Savoy ประเทศฝรั่งเศส ในช่วงขณะที่นาซีแผ่อิทธิพลไปทั่วยุโรป คงไม่แปลกอะไรกับนิยายชิ้นเอกเรื่องนี้ มีลักษณะเหมือนกึ่งๆ อัตชีวประวัติของผู้เขียน ขณะอาศัยอยู่อย่างหวาดระแวงในอพาร์ทเมนต์แห่งหนึ่ง เพื่อนบ้านต่างมีความเห็นแก่ตัวสนแต่ตนเอง กลัวการจะถูกขับไล่ออกจากห้องเช่า และกลัวที่ความลับจะถูกเปิดเผย(ว่าเป็นชาวยิว)

เนื้อเรื่องมีอยู่ว่าหนุ่มขี้อาย Trelkovsky ได้เช่าอพาร์ตเมนต์เก่าๆ กลางกรุงปารีสที่เจ้าของห้องคนก่อน Simone Choule กระโดดตึกลงมาจากหน้าต่าง อาการโคม่าภายหลังเสียชีวิต หลังจากได้พบเจอเพื่อนของเธอ Stella ชายหนุ่มเกิดความหมกมุ่นใคร่สงสัย ต้องการค้นหาเหตุผล ทำไมหญิงสาวถึงคิดฆ่าตัวตาย ก่อนได้ข้อสรุปอันเกิดจากความหวาดระแวงว่า เจ้าของหอ Mr. Zy เพื่อนบ้าน Madame Dioz หรือแม้แต่ผู้เฝ้าประตูต่างสมรู้ร่วมคิดวางแผนการณ์อะไรบางอย่างที่ชั่วร้าย

ฉากที่ผู้เขียนชอบมากๆ อยู่ช่วงท้าย ขณะกล้องเคลื่อนไหวไปโดยรอบอพาร์ตเมนท์เช่นกัน แต่คราวนี้ผู้เช่าห้องพักต่างๆ ออกมาปูเสื่อนั่งรอชม ราวกับโรงละครโอเปรา ปรบมือเกรียวกราวต้อนรับนักแสดง Trelkovsky กำลังจะกระโดดตึกฆ่าตัวตาย นี่เป็นฉากภาพหลอนที่เกิดขึ้นในหัวของตัวละครเท่านั้น ทำเอาผู้เขียนขนหัวลุกเลยละ

จุดเด่นงานภาพของหนังคือการเล่นกับเงา แทบทุกฉากต้องมีความมืดมิด สิ่งที่มองไม่เห็นหลบซ่อนอยู่เสมอ โดยเฉพาะในห้องของ Trelkovsky ที่จะค่อยๆ มืดมิดขึ้นเรื่อยๆ นี่มีนัยยะถึงความลับต่างๆ เสียงกระซิบกระซาบ จากที่ตัวละครครุ่นคิด จินตนาการ หวาดระแวงถึง และยังสะท้อนอารมณ์ ความรู้สึก ภายในจิตใจของผู้กำกับ Polański ออกมาด้วย

มีช็อตพิศวงหนึ่ง ทีแรกนึกว่าตัวเองดูหนังดึกจนตาลาย แต่เมื่อย้อนกลับไปดูปรากฎว่าเป็นภาพซ้อนจริงๆ ไม่แน่ใจว่าจากการใช้เลนส์หรือฟิลเตอร์ซ้อนกัน เป็นการแสดงนัยยะถึงความผิดปกติของตัวละครที่มองเห็นอะไรผิดเพี้ยน ซ้อนทับกันไปหมด ชวนให้งุนงงสับสน เกิดเป็นความวิปริตในจิตใจ

ดำเนินเรื่องโดยใช้มุมมองสายตาของ Trelkovsky จากสิ่งที่มองเห็นเป็นหลัก โดยหลายครั้งช่วงครึ่งหลัง จะแทรกใส่ภาพหลอน/ครุ่นคิดไปเองเข้ามา ซึ่งมักตัดสลับให้เห็นด้วยว่าภาพจริงๆ ที่เกิดขึ้นจริงคืออะไร นี่เป็นการชี้ชักนำให้ผู้ชมเกิดความเข้าใจว่าปัญหาของตัวละครนี้เกิดจากความผิดปกติและความหวาดระแวงของเขาเอง

นี่ถือเป็นเอกลักษณ์เด่นของผู้กำกับ Polański สังเกตพบใน Apartment Trilogy ที่สามารถชี้ชักนำผู้ชมให้เกิดความคิดคล้อยตาม เข้าใจในสิ่งที่ตัวละครพบเห็น อารมณ์ความรู้สึกที่เปลี่ยนแปลงไป ราวกับว่าผู้กำกับต้องการอธิบายอะไรบางอย่างให้กับผู้ชมได้รับทราบ แสดงสถานะของตัวเอง โลกเป็นอย่างไรในสายตาของฉันตอนนี้

The Tenant แปลว่า ผู้เช่า, ผู้อยู่อาศัย, ลูกบ้าน มักหมายถึงผู้เช่าห้องหอพัก บ้าน โรงแรม อพาร์ตเมนต์ คอนโดมิเนียม ทั้งรายวัน/รายเดือน เซ็นสัญญาจ่ายเงินก็พร้อมเข้าอยู่ เราสามารถเปรียบหอพัก/อพาร์ตเมนต์ได้เสมือนกับโลกใบหนึ่ง ผู้คนหลากหลายอาศัยและใช้ชีวิตอยู่ร่วมกัน บางครั้งพึ่งพา บางครั้งขัดแย้ง แต่ส่วนใหญ่ก็ตัวใครตัวมัน ไม่ค่อยได้สนใจอะไรกันอยู่แล้ว

ต้องถือเป็นความโชคร้ายของ Trelkovsky สังคมในหอพักที่เขาอาศัยอยู่นี้ เต็มไปด้วยผู้เช่าที่มีความเห็นแก่ตัว ไร้น้ำใจ พบเจอสิ่งไม่ชอบพอก็แสดงความฉุนเฉียวก้าวร้าวออกมาอย่างรุนแรง โดยเฉพาะเมื่อใครสักคนทำตัวเหมือนแกะดำ จึงรวมหัวกันปฏิเสธไม่ยอมรับบุคคลที่ทำตามกฎกติกาของสังคมไม่ได้

อพาร์ตเมนต์แห่งนี้ต้องถือว่ามีความเข้มงวดอย่างมาก กฎกติกาเคร่งครัด ถือปฏิบัติจริงจัง อาจเพราะผู้เช่าส่วนใหญ่เป็นคนสูงวัย ทำให้มีความละเอียดอ่อนเรื่องมากในการใช้ชีวิตพอสมควร นี่เป็นสิ่งที่ผู้มาอยู่ใหม่ต้องพยายามศึกษาปรับตัว ถ้าต้องการอยู่ร่วมสังคมเดียวของพวกเขาได้ (ถ้าอยู่ไม่ได้ก็ต้องออกไปเป็นสิ่งที่ถูกต้องแล้ว)

เราอาจมองว่าเป็นความผิดของ Trelkovsky ที่ไม่เคารพกฎกติกาของสังคมก็ยังได้ แต่นั่นเพราะมันไม่ใช่สิ่งที่เขาอยากกลายเป็น (การสวมใส่ชุดของ Simone Choule มีความหมายเชิงสัญลักษณ์ของการแปรสภาพจากชายเป็นหญิง จาก Trelkovsky เป็น Choule จากคนนอกกลายเป็นส่วนหนึ่ง ให้ได้รับการยอมรับจากผู้เช่าคนอื่น) ความขัดแย้งที่เกิดขึ้นจากความเข้มงวดที่มีมากเกินไป ทำอะไรนิดหน่อยก็ถูกตำหนิติเตียนต่อว่า ครุ่นคิดมากพาลให้เครียดจนเสียสติ เกิดเป็นภาพหลอน หวาดระแวง ขั้นต่อไปจึงเกิดทฤษฎีสมคบคิด ปฏิเสธทุกสิ่งทุกอย่างรอบข้าง และสุดท้ายอดรนทนต่อไปไม่ได้จึงต้องการกระโดดตึกฆ่าตัวตาย

โดยปกติทั่วไป มนุษย์เราไม่จิตหลุดง่ายขนาดนั้นนะ แต่ตัวละคร Trelkovsky หรือผู้กำกับ Polański ใช้การเปรียบเทียบเรื่องราวอพาร์ตเมนต์ในหนังเรื่องนี้กับโลกทั้งใบที่ทำให้ตัวเขาเกิดความหวาดหวั่นระแวงและวิตกจริตกลัว ราวกับว่าจะมีใครสักคนวางแผนมาทำร้ายตัวเอง จริงอยู่ที่โลกใบนี้อะไรๆ มันก็เกิดขึ้นได้ แต่เหตุการณ์อย่างฆาตกรรมโหด Manson Family ไม่ใช่สิ่งที่จะเกิดขึ้นกับใครคนหนึ่งได้ทุกวัน กระนั้นคงไม่แปลกอะไรสำหรับคนที่ประสบพบเจอเรื่องราวนี้เข้ากับตัว ไม่ให้มันกลายเป็นปมในใจ เกิดความหวาดระแวงต่อโลกก็กระไรอยู่

รับชมหนังของ Polański มาหลายเรื่อง ทำให้ผู้เขียนเริ่มรู้สึก ‘เห็นใจ’ เขาขึ้นเรื่อยๆ เพราะชีวิตพบเจอแต่เหตุการณ์ร้ายๆ แบบไม่มีใครคาดคิด คงโทษได้แต่โชคชะตาฟ้าดินที่กำหนดมาให้ชดใช้กรรมแบบนั้น ซึ่งผลงานส่วนใหญ่ก็ได้สะท้อนสิ่งที่อยู่ข้างในจิตใจตัวเองออกมา ผู้ชมที่รับได้ก็พบว่ามันมีความเจ็บปวดรวดร้าวแสนสาหัส ยากนักที่คนธรรมดาทั่วไปจะอดทนรับไหว แต่ Polański ทำได้ นั่นเป็นสิ่งน่าทึ่ง น่าประทับใจ และน่ายกย่องไม่น้อย